Đọc báo chí chính trị tiếng Anh mấy hôm rày rất hay gặp cụm từ “the rule of law”. “Đầu cua tai nheo” vẫn liên quan đến cuộc điều tra đặc biệt đang diễn ra nhằm vào ông tổng thống Mỹ, Donald Trump.
Bạn đang xem: As a rule là gì
Đang xem: As a rule là gì
“Rule of law” trên thời sự
Số là hồi tháng 5 năm ngoái, đáp lại các cáo buộc rằng ông Trump thắng tranh cử tổng thống nhờ có can thiệp gian lận của chính phủ Nga vào tiến trình bầu cử ở Mỹ, Phó Tổng chưởng lý Hoa Kỳ (giống Thứ trưởng Bộ Tư pháp bên mình) là ông Rod Rosenstein bèn bổ nhiệm công tố viên đặc biệt Robert Mueller điều tra các cáo buộc này.
Cuối tuần vừa rồi, xuất phát từ đề nghị của ông Mueller, cơ quan điều tra FBI và văn phòng công tố Quận Nam New York bèn xin trát (warrant – văn bản pháp lý xác nhận tòa cho phép cơ quan công quyền tiến hành một việc gì đó) từ tòa án để được phép xông vào lục soát văn phòng và nhà riêng của một luật sư của ông Trump.
Trát được tòa ban, FBI tiến hành lục soát hôm 09/04.
Ông Trump, như thường lệ, nổi cáu và phát biểu là ông đang bị “săn đuổi như kiểu săn phù thủy hồi xưa” (witch-hunt). Ông Trump cũng nói bóng gió là “nhiều người” đã khuyên ông nên sa thải công tố viên đặc biệt Mueller.
Theo Reuters, khi được báo giới hỏi về lời đe dọa bóng gió này, hôm 11/04, Chủ tịch Hạ viện Hoa Kỳ ông Paul Ryan đã phát biểu rằng các ông Rosenstein và Mueller phải được để yên để làm nhiệm vụ của họ, và rằng: “Chúng ta có rule of law trên đất nước này, và đó là một nguyên tắc chúng ta tôn trọng.” (We have a rule of law in this country and that’s a principle we all uphold.)
Trên tờ tạp chí The Atlantic thì có một tác giả tố cáo ông Trump, thông qua các phát biểu công kích lực lượng hành pháp đang điều tra ông ta, đang “tấn công” the rule of law (Trump’s Assault on the Rule of Law).
Tờ tạp chí The Economist bình luận:
“The raid appears to have sent Mr Trump hurtling towards the head-on collision with the rule of law that always seemed likelier than a trade or shooting war to define his presidency.”
Dịch: “Cuộc lục soát bất ngờ có vẻ đã khiến ông Trump ầm ầm tiến về hướng húc đầu vào the rule of law, một viễn cảnh có vẻ sẽ có nhiều khả năng xác định nhiệm kỳ tổng thống của ông ta, hơn là một cuộc chiến thương mại, hay chiến tranh quân sự.”
Hình dung về con giải trãi của một họa sỹ Trung Quốc – Ảnh: 5011.net
Yếu tố – khứ, khử, khu mang nghĩa tống khứ đi, trừ khử đi chính là chỉ việc húc đầu trừ gian của con trãi.
Hợp nghĩa tượng hình cổ điển của “pháp” như thế có vẻ mang các yếu tố “công bằng”, “công lý”, “công minh”, và “trừng phạt”.
Vậy nền “pháp trị” – “灋治” có thể hiểu trong Hán ngữ là nền cai trị dựa trên sự bình đẳng, công bằng, công lý, công minh, và sự trừng phạt.
Xem thêm: Vitamin G Là Gì - Tiết Lộ Sự Thật Về Công Dụng Của Vitamin G
Chính trong cách dịch “rule of law” thành “pháp trị” này, một số học giả người Trung Quốc vẫn tỏ ra không hài lòng.
Điển hình là luật gia Liang Zhiping (梁治平 – Lương Trị Bình). Trong một bài báo học thuật công phu viết năm 1989, Liang tranh luận rằng cách giải nghĩa như của Hứa Thận không chính xác.
Yếu tố “thủy” phải được hiểu theo nghĩa trực quan thay vì nghĩa trừu tượng: thủy ở đây chỉ con sông. Nguyên từ “pháp” đơn thuần chỉ việc phân định phải trái rồi thì “tống khứ” tội phạm đi bằng cách thả trôi sông – một trong nhưng hình phạt nặng nhất thời cổ đại.
Như vậy, “pháp” nguyên gốc khởi thủy chả có “công bằng”, “bình đẳng” gì sất, mà chỉ là “hình phạt” hay “hình luật”, tức là thuần túy nói về cách xử lý hình sự.
Theo Liang Zhiping, bất kể là cách hiểu “bằng phẳng như mặt nước” hay “thả rọ trôi sông” thì bản thân từ “pháp” của Hán ngữ vẫn đã không thể bao hàm hết được ý nghĩa triết lý và chính trị sâu xa của “law” trong “rule of law” của phương Tây.
Từ “pháp trị” như thế khá rộng nhưng không bao hết được các yếu tố cốt lõi của “rule of law”.
Cái mà ông Trump bị kêu là đang “húc đầu” vào không đơn thuần chỉ là sừng một chú giải trãi biết phân biệt phải trái.
Như chúng ta đã thấy, “rule of law” bao hàm ít nhất ba yếu tố khác nhau về việc đặt nhà nước xuống dưới luật pháp, nội dung luật lệ rõ ràng chắc chắn, và việc phân chia các chức năng để đảm bảo không con người nào “độc quyền” luật pháp.
Theo đó, những ai cổ xúy việc dùng từ “pháp trị” thay cho “pháp quyền” để dịch “rule of law” ở Việt Nam có thể chả làm cho việc dịch thuật minh xác hơn chút nào. Họ có thể chỉ đang mang một cái mù mờ trong Hán Ngữ sang đắp vào cái mù mờ Việt Ngữ.
Trời ơi, vậy phải chăng “rule of law” chính là một trong những khái niệm “untranslatable” nhất trong tiếng Anh pháp lý?!
Danh mục Hỏi Đáp Điều hướng bài viết
Cung Cấp Bát Đĩa Hải Dương, Mua Bát Đĩa Hải Dương Ở Đâu
Cách Làm Giảm Béo Bụng Trong 1 Tuần Đúng Khoa Học Và Hiệu Quả Cao
